Найменні, дадзеныя нашымі продкамі населеным пунктам (інакш тапонімы), практычна ніколі не бываюць выпадковымі. Праўда, іх значэнні не заўсёды лёгка раскрываюцца, бо ў назвы нашага рэгіёна ўнеслі свае адметнасці гістарычныя эпохі, значны след пакінулі і суседзі-балты. Гэтым разам мы пацікавіліся паходжаннем тапонімаў, распаўсюджаных у Опсаўскай акрузе.
На тэрыторыі сельсавета знаходзяцца 3 аграгарадкі, 64 вёскі і 9 хутароў. Адносна даўні час узнікнення і блізкасць да пагранічча абумовілі шэраг асаблівасцей іх назваў.
Так, побач са словамі славянскага паходжання, што суадносяцца з агульнавядомымі для нас паняццямі і рэчамі (накшталт Баравікоў, Дварышча), тут сустракаецца вялікая група тапонімаў са страчаным першасным значэннем ці запазычаных з балцкіх і фіна-ўгорскіх моў (Кякшты, Едагалі). Таксама ў іх часта назіраецца спалучэнне беларускіх і іншамоўных словаўтваральных частак (фармантаў), напрыклад, Бялусішкі, Свірналішкі, Карпішкі і інш. – аж 12 найменняў складаюцца са звыклых нам каранёў і літоўскага суфікса -ішкі. Цікавасць выклікаюць назвы вёсак, якія заканчваюцца на -ты і -на – Абалікшты, Марцабаліна: вучоныя суадносяць такія фарманты са значэннямі «возера», «штосьці мокрае, звязанае з вадой». Маюцца ў Опсаўскім рэгіёне таксама тапонімы, што ўзніклі пад уплывам польскай мовы. Іх характэрнай прыкметай з’яўляецца частка -оўшчына – Крукоўшчына, Вечароўшчына.
Пэўная частка найменняў указвае на асаблівасці геаграфічнага становішча населеных пунктаў: Дукелі можна звязаць з польскім duct, што азначае «мяжа, прасека». Відавочна, што распаўсюджанасць хваёвых лясоў выклікала з’яўленне назваў, якія маюць у сваёй аснове корань бор(Баравікі – у першапачатковым значэнні «жыхары бору», Заборнікі – «якія жывуць за борам»). Некаторыя тапонімы ўказваюць на характар рэльефу або асаблівасці навакольных земляў: Галяўшчына – на літоўскай мове gala азначае «сырое месца» ці «бязлесная, адкрытая прастора», Даўблі – ад літ. dauba («яр, роў»), Шалтэні – šaltas («халодны»), Пялькова – балт. pelke («тарфянік, балота»), Снегі – «месца, дзе вясной затрымліваецца снег». Прасочваецца таксама сувязь з жывёльным і раслінным светам: калі назвы Камароўшчына і Быкоўскія не патрабуюць тлумачэнняў, то Кемянцы суадносяцца з літ. kemelis («кмін»), Абалікшты і Абаляны – з obolys («яблык»). Надзвычай рэдкія тапонімы з рэлігійна-культавым значэннем – Пагошча (ад пагост – «могілкі»), затое вельмі распаўсюджаны так званыя патранімічныя найменні, утвораныя ад імён і прозвішчаў – Пяткунішкі, Юравічы, Якавічы і інш.
Што датычыцца назвы аграгарадка Опса, то частка -са ўказвае на яе балцкае паходжанне і мае значэнне «прыбярэжны». Але людская памяць данесла да нас і народную версію найменавання.
На месцы гэтага населенага пункта жыў некалі пан Мілановіч, які вельмі любіў хадзіць на паляванне. Аднойчы на яго напаў воўк, і выратаваўся пан толькі дзякуючы свайму сабаку. Той абараніў гаспадара ў паядынку з ваўком, даўшы магчымасць выстраліць у драпежніка, але сам не выжыў. Пан Мілановіч пахаваў сабаку недалёка ад маёнтка і паклаў камень з надпісам «О пса». Таму і паселішча потым сталі называць Опса. ■
Жанна БЯЛЬКО
Фото с сайта planetabelarus.by
